Sinds Marjan drie maanden geleden een artikel las over narcisme, staat haar wereld op z’n kop. Want ze herkent alle gedragingen van haar moeder. Dat charismatische en aanwezige. Maar ook dat strijdlustige, waardoor Marjan als kind maar nooit tegen haar inging. En de plotselinge woedebuien, die haar leerden om voor de zekerheid altijd op haar tenen te lopen. Zou het kunnen dat de klachten waar Marjan al zo lang mee kampt, zoals oververmoeidheid, slecht slapen, piekeren en emotie-eten, voortkomen uit haar moeders gedrag? Of haar moeder ‘officieel’ een narcist is, daar gaat het nu niet om, besluiten we al in het eerste gesprek. Marjan weet zeker dat ze dat nooit zal willen uitzoeken, want ze kent haar moeder: ‘Ze zou al door het lint gaan als ik alleen al suggeréér dat er iets met haar is.’ In plaats daarvan praten we over Marjan en wat zíj kan doen.
Wijde jurken
Een ogenschijnlijk simpele oefening confronteert Marjan met haar neiging om op andere mensen af te stemmen. In gedachten gaan we haar kledingkast langs. Bijna alles hangt er voor anderen, blijkt. De wijde jurken die ze voor haar moeder aandoet om te voorkomen dat die teleurgesteld zegt: ‘Volgens mij ben je aangekomen.’ De grijze bloezen die ze op haar werk draagt zodat niemand aanstoot aan haar kan nemen. Ik vraag: ‘Herken je dit gedrag ook relationeel?’ Ja, knikt Marjan. Als haar ex-man wilde vrijen, liet ze hem begaan. Alles liever dan hem teleurstellen.
Het zijn dit soort confronterende aha-momenten die Marjan inzicht geven in hoe moeilijk ze het vindt om ruimte in te nemen en voor zichzelf op te komen.
Ik vraag haar om een emotie van vroeger op te roepen. Marjan vertelt me een hartverscheurend verhaal over hoe ze als kleuter door haar moeder werd uitgelachen toen ze bang was. Vervolgens mag ze het kind van toen in gedachten alsnog geven wat het miste: een knuffel, troost, begrip. Daarmee neemt Marjan de beschermende rol aan van de moeder die ze toen nodig had. Samen ontdekken we wat Marjan in het dagelijks leven kan doen als ze onzeker is of overprikkeld raakt. Haar helpt het om te tuinieren of tekenen. Daar wordt ze rustig van en voelt ze zich veilig bij.
Ondergeschikt gevoel
We proberen ook om wat meer balans te krijgen in zorg geven en ontvangen. Marjan neemt zowel collega’s, haar man als haar kinderen veel werk uit handen. Omdat ze dat gewend is. Maar ook omdat ze bang is teleur te stellen of kritiek te krijgen. ‘Fijn dat je zo veel voor hen doet,’ zeg ik. ‘Maar wie zorgt er voor jou?’ De tranen lopen over Marjans wangen. Ze is voor het eerst in staat te voelen dat ze óók zorg nodig heeft, maar zichzelf die niet gunt. Ze beseft dat ze haar gevoel en zelfs haar hele zijn altijd als ondergeschikt heeft gezien.
In de weken erna oefent Marjan met nee-zeggen wanneer ze voelt dat ze iets niet wil. Meestal volgt er een nuchter ‘oké’. ‘Ze accepteren het bijna altijd,’ vertelt ze me verbaasd.
Powerboost
Na zeven sessies wil Marjan proberen of ze het verder alleen kan. Twee maanden later komt ze toch nog even terug, want ze is weer in haar oude patroon teruggezogen: veel te vaak ja, daardoor snel moe, somber en onzeker en daardoor emotie-eten. Dan voelt ze zich een zwakkeling en is de kracht om nee te zeggen nog verder te zoeken. Onze sessie geeft haar een powerboost. ‘En als dat over twee maanden nog eens nodig is, zie ik je gewoon weer,’ druk ik haar bij het afscheid op het hart. Ook hulp vragen is goed voor jezelf zorgen.
Over de coach Sonja van Stuijvenberg
Gecertificeerd coach Sonja van Stuijvenberg is gespecialiseerd in het ondersteunen van volwassen kinderen van narcistische ouders.
Zelfcompassie
Op de vraag ‘Wie zorgt er voor jou?’ kun je niet anders dan vanuit je gevoel reageren, zegt coach Sonja van Stuijvenberg. ‘Het antwoord krijg ik vaak niet in woorden, maar in tranen of verstilling. Soms schrikt iemand van het besef: ik vind mezelf niet belangrijk genoeg om zorg te krijgen. Dat besef kan een eerste stap zijn naar meer compassie voor jezelf gaan voelen.
De vraag werkt het krachtigst als een cliënt in eerdere sessies al heeft geoefend met het toelaten van gevoelens. Ik doe dat aan de hand van de Innerlijke Kind-methode. Daarmee ga je terug naar de kern van de emoties die je als kind voelde en de overtuigingen die daaruit zijn voortgekomen. Deze vorm van therapie werkt helend voor onder anderen kinderen van narcistische ouders helend. Zij hebben immers meegekregen dat hun gevoel ondergeschikt is aan dat van hun over-aanwezige ouder.’
